.
.
.
.

 

 

Hymenogaster tener Berk. & Br. 1844

Syn. Hymenogaster tener var. arbuticola Henn. 1989
Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba dojrzałego owocnika
Grupa dojrzałych owocników
Grupa niedojrzałych owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

 

 

Owocniki o średnicy 1,5-2,5 cm. Za młodu regularne, kuliste lub owalne. W starszym wieku guzowate, często mocno pomarszczone. U podstawy owocnika wyraźna zawiązka grzybniowa. Powierzchnia owocnika do późnej fazy dojrzałości śnieżnobiała, gładka, lśniąca, a w trakcie suchej pogody sprawiająca wrażenie aksamitnej. Miejsca uszkodzone lub otarte zabarwiają się na charakterystyczny żółty kolor. Perydium bardzo nietrwałe. W owocnikach dojrzałych bardzo często niekompletne, prześwitujące, ukazujące strukturę gleby. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju owalne, wydłużone, o chaotycznym przebiegu. Gleba w owocnikach niedojrzałych śnieżnobiała, potem szara, szaro-kremowa. W pełnym stadium dojrzałości miodowa do ochrowo-brązowej. Na przekroju owocnika, u nasady, tworzy się niewielka płonna kolumella o nieregularnych kształtach. Kolumella rzadko sięga w głąb owocnika. Warstwa tramy hymenialnej oddzielającej komory nieodróżnialna. Konsystencja dojrzałego owocnika miękka, gąbczasta. Smak lekko kwaskowaty, cierpki. Silny, wyrazisty zapach, wybitnie charakterystyczny, typowy wyłącznie dla tego gatunku. W subiektywnej ocenie lekko chemiczny, chlorowy. Zapach nie jest przyjemny – ale też nie drażniący.

Owocniki na różnych etapach dojrzałości

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.tener

 

Perydium bardzo cienkie 50-150 μm, plektenchymatyczne, zbudowane z cienkościennych strzępek, o średnicy 5-15 μm. Miejscami strzępki rozdymają się, tworząc pęcherzykowate struktury o owalnych lub kulistych komórkach do 20-30 μm średnicy. Przebieg strzępek perydialnych bardzo nieuporządkowany. Generalnie równoległy do powierzchni owocnika ale miejscami skośny lub nawet prostopadły. Strzępki hialinowe, jedynie cienka warstwa powierzchniowa zabarwiona na bladożółty kolor. Trama perydialna i hymenialna zbudowana z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm, bez elementów rozdętych. Bazydia bardzo małe, średnio 10-20 x 5-15 μm, kuliste, główkowate, lub maczugowate. Cienkościenne, hialinowe, wiotkie i szybko ulegające rozpadowi. Najczęściej 1-2 zarodnikowe ale również 3-4 zarodnikowe. Hialinowe bazydiole o rozmiarach 5-15 x 3-12 μm – podobnie jak bazydia - szybko ulegające rozpadowi i są trudne do zaobserwowania. Warstwa subhymenialna niezauważalna. Zarodniki owalne do cytrynokształtnych, grubościenne, wypełnione jedną dużą lub kilkoma mniejszymi kroplami. Gęsto pokryte wyraźnymi brodawkami o tępych, rzadziej lekko zaostrzonych końcach. Zarodniki otoczone wiotką, hialinową fałdą perysporium, przylegająca do powierzchni i trudną do zaobserwowania. Na dwuzarodnikowych (rzadko 3-4 zarodnikowych) bazyliach zarodniki często rozwijają się we wspólnym perysporium. Za młodu hialinowe, potem bladożółte, wreszcie złoto-żółte. Szczyt zarodnika bezbarwny, obły, zaokrąglony czasem płaski 1-2 μm. Apiculus drobny, krótki, cylindryczny, 1-3 μm. Wielkość zarodników wraz z ornamentacją 12-17 x 9-12 μm, średnio 14 x 10 μm, Q = 1,2-1,7, Qm= 1,4. Zarodniki wybitnie homogeniczne na wszystkich etapach rozwoju. Brak zarodników anormatywnych.

Szczegóły budowy perydium H.tener
Hymenium, bazydia i strzępki tramy H.tener

SIEDLISKO

 

Hymenogaster tener preferuje żyzne, humusowe gleby z grubą warstwą ściółki. Owocniki w licznych grupach nigdy nie rosną zbyt głęboko, czasem semihypogeicznie. Mikoryzuje z szeregiem drzew liściastych. W polskich warunkach do najczęstszych należą Corylus, Tilia, Acer i Carpinus. Gatunek znany zarówno z wyżyn jak i niskich i średnich położeń górskich. H. tener jako jeden z nielicznych w obrębie rodzaju nie unika stanowisk wśród gęstej roślinności zielnej. Często znajdowany w kępach Urtica, Solidago czy Rubus. Pierwsze owocniki pojawiają się późną jesienią i w zależności od warunków atmosferycznych rosną do grudnia – marca.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster tener jest pospolitym gatunkiem kosmopolitycznym. Znany z większości krajów Europy. Podawany z Ameryki Północnej, Azji i Australii. W Polsce znany ze stanowisk historycznych i szeregu stanowisk współczesnych.

Wyżyna Śląska – DF33, Siemianowice Śląski, Styczeń 2007
Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Luty 2007
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Listopad 2008
Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów, Grudzień 2009
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Grudzień 2009
Beskid Żywiecki – DG 04, Góra Grojec k. Żywca, Marzec 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 26, Hutki-Kanki k. Olkusza, Listopad 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 66, Babice k. Chrzanowa, Listopad 2015
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Grudzień 2017

UWAGI

Dojrzałe owocniki

 

Hymenogaster tener jest często mylony z siostrzanym, rosnącym w cieplejszych porach roku gatunkiem H. niveus. Makroskopowo różnią się barwą gleby i zapachem owocników. W trakcie badań mikroskopowych należy zwrócić uwagę na budowę bazydiów i wielkość zarodników.
Zimowa pora występowania H. tener, podawana w literaturze jako kluczowa cecha gatunku w odniesieniu do Europy Środkowej jest pojęciem bardzo nieprecyzyjnym (Stielow et al. 2011). W zależności od warunków atmosferycznych zarówno początkowa, jak i końcowa faza wzrostu pokrywa się z okresem występowaniem H. niveus. Okresy wspólnego owocnikowania obydwu taksonów mogą być bardzo różne, na różnych obszarach o innym klimacie - choć nominalnie leżących w obrębie Europy Środkowej.